< 21 dec

uitslagen

De Constitutionele Raad heeft de uitslag zoals gepresenteerd door de Verkiezingscommissie (CNE) geaccepteerd, ondanks ernstige onregelmatigheden waarvan sommige zelfs “van criminele aard”. Het eindresultaat staat niet ter discussie, gezien de ruime marge waarmee Frelimo (62%) en haar kandidaat Guebuza (63,7%) hebben gewonnen.

Verkiezingen goedgekeurd ondanks "criminele handelingen"

Zie voor meer informatie het webdossier over de verkiezingen in Mozambique

Dhlakama heeft, na eerdere boycot dreigingen, besloten om toch zijn plaats in te nemen in de Staatsraad en Renamo doet gewoon mee in het parlement.


Gebrek aan transparantie krijgt veel kritiek

Toch roept ook de Constitutionele Raad op tot meer openheid voor lokale en internationale waarnemers bij volgende verkiezingen. Deze Raad is kort geleden in het leven geroepen en bestaat uit zes leden gekozen door het parlement (4 Frelimo, 2 Renamo) en een voorzitter aangewezen door president Chissano. De Raad is de hoogste autoriteit wat betreft electorale kwesties.

Voorzitter Rui Baltazar was “bezorgd” over de inperking van onafhankelijke waarneming gedurende het telproces. Volgens de Raad was in een aantal gevallen sprake van “echt criminele handelingen”. Het ergste was nog wel dat deze niet bestraft worden en niemand verantwoordelijk gesteld. “Als er geen sancties worden gelegd op wetsovertredingen, dan wordt de wet een dode letter”. Baltazar deed een stevige oproep aan alle betrokkenen om hun houding te veranderen en een eind te maken aan deze “gevaarlijke ontwikkelingen”. Er moet snelle actie worden ondernomen tegen verkiezingsmisdaden, maande de voorzitter, “niet alleen door de verkiezingsorganen, maar ook door de politie, het openbaar ministerie en de rechtbanken. Anders komen de grondprincipes van ons staatsbestel in het geding”, zo stelde hij.

Daar zal echter weinig van terechtkomen. De CNE heeft opdracht gegeven om al het materiaal te verbranden dat gebruikt zou kunnen worden om verkiezingsfraude te bewijzen. Volgens de kieswet moet dit inderdaad gebeuren als alle verkiezingskwesties zijn opgelost. De CNE was kennelijk van mening dat dit het geval is als de Constitutionele Raad haar oordeel heeft gegeven. Daarmee wordt het voor het openbaar ministerie wel heel moeilijk om gevolg te geven aan de oproep van diezelfde Raad om mensen te vervolgen die fraude hebben gepleegd.


Verkiezingen 1999 ook niet eerlijk?

Biljetten tellen

De resultaten van 1430 kieslokalen (ruim 5% van het totaal) zijn niet meegeteld door de CNE, zonder enige uitleg over de beweegredenen. Een aantal van de formulieren zijn achterovergedrukt onderweg van stemlokaal naar district of van district naar provincie, aldus de Raad. Andere hadden “oncorrigeerbare fouten” of waren in inkt gedrenkt. Tegen eerdere toezeggingen in, mochten er geen waarnemers toekijken bij het opnieuw beoordelen van ongeldige stemmen. Dit is praktisch een herhaling van 1999, toen waarnemers ook werden uitgesloten van de uiteindelijke telling, waarbij meer dan 500.000 stemmen door de CNE opnieuw werden beoordeeld en ongeldig verklaard. Ook hiervoor werden geen redenen gegeven.

Toentertijd werden die verkiezingen door de internationale waarnemersmissies “vrij en eerlijk” bevonden, maar Jimmy Carter kwam daar nu openlijk op terug. “Ons oordeel over de verkiezingen van 1999 was twijfelachtig, want we hadden geen toegang tot de laatste fase van het proces, waarbij meer dan 500.000 stemmen door de CNE opnieuw werden beoordeeld en ongeldig verklaard. Wij konden de redenen voor deze willekeurige actie niet verifiëren. De Hoge Raad heeft alle klachten van Renamo verworpen en Chissano werd met een minieme marge herkozen”, aldus de Amerikaanse ex-president en oprichter van het Carter Center.

Hoewel de Constitutionele Raad de diefstal van de formulieren een ernstige zaak noemt, zegt ze dat de uitslag van de presidentsverkiezing er niet door verandert, al kan het wel uitmaken voor de verdeling van zetels in het parlement. Een van de twee Renamo-leden van de Raad, Manuel Franque, stemde slechts onder voorbehoud in met het geldig verklaren van de uitslag. Hij vond dat na een jaar van voorbereiding en gezien alle financiële, materiële en menselijke inzet het “onbegrijpelijk” was dat de CNE zoveel resultaatformulieren niet had meegewogen. Volgens Franque gaat het in de provincie Cabo Delgado om maar liefst 20 procent van de stemmen. Ook al zou de einduitslag niet wezenlijk anders zijn, “dat rechtvaardigt nog niet dat de CNE doet alsof er niets aan de hand is”.

In haar slotbeoordeling bekritiseert de Raad ook andere missers van de CNE. De fouten begonnen al bij de kiezersregistratie. In de eerste plaats leidt het gebruik van drie verschillende registers, uit 1999, 2003 en 2004, tot grote onduidelijkheid. Dan zijn die registers ook nog eens onbetrouwbaar, omdat er veel namen in staan van mensen die al overleden zijn, terwijl andere namen juist dubbel voorkomen. Ook zijn er veel fouten gemaakt (al of niet met opzet) met de nummers van de kiezerslijsten en bijbehorende stemhokjes, waardoor veel mensen niet konden stemmen. De door Renamo geëiste lijsten met nummers van de registratieboeken zijn nooit ter beschikking gesteld. Ook de resultaten per district zijn nooit gepubliceerd, al wordt dit in de kieswet voorzien.


Carter Center kritisch over verkiezingsproces

Jimmy Carter aan het werk

Het Carter Center (CC) heeft als enige van de internationale waarnemersmissies kritische kanttekeningen gesteld bij deze verkiezingen, die volgens haar niet overal “vrij en eerlijk” zijn verlopen. Jimmy Carter gaf samen met zijn vrouw Rosalynn en de ex-president van Benin, Nicéphore Soglo, persoonlijk leiding aan de delegatie van 60 waarnemers uit de hele wereld. In de dagen dat hij in Mozambique was, heeft hij geprobeerd druk uit te oefenen op de CNE om het scenario van 1999 niet te herhalen en dit keer wel alle fases van het kiesproces open te stellen voor media en waarnemers. Gedeeltelijk succesvol, want vlak na de verkiezingsdagen werd bekend gemaakt dat in elk provinciaal kantoor waar de stemmen in computers werden ingevoerd, ook een aparte computer voor de waarnemers beschikbaar zou zijn. Maar de software had zoveel problemen, dat een goede controle niet mogelijk was. Ook de herbeoordeling van ongeldige stemmen, evenals van onduidelijke (of ontbrekende) resultaten per stemlokaal bleef geheim. Ondanks de belofte dat de waarnemers een gedetailleerd verslag van de overwegingen zouden krijgen, is dat niet gebeurd.

In haar slotverklaring stelt het CC dan ook duidelijk dat het werd gehinderd door de CNE bij haar onafhankelijke waarneming. Het vertrouwen dat de algehele uitslag wel ongeveer klopt, is met name gebaseerd op de zogenaamde “parallelle telling”. Waarnemers van het nationale Verkiezing Observatorium waren door het CC getraind om na afloop van de verkiezingen bij een steekproef van de stemhokjes resultaten te verzamelen om op basis daarvan de officiële cijfers te checken en de uitslag te voorspellen.

Postelection Statement of the Carter Center on the Mozambican elections, Jan.26, 2005


Renamo protesten te laat

Vier dagen na de wettelijke deadline maakte de CNE op 21 december de officiële uitslag bekend. Formele klachten moeten daarna binnen twee dagen bij de CNE worden ingeleverd, en na diens uitspraak heeft de klager nog vijf dagen om bij de Constitutionele Raad in beroep te gaan.

Renamo presenteerde op 27 december een klachtenlijst aan de CNE met het verzoek om nieuwe verkiezingen binnen zes maanden. De CNE zond deze door naar de Raad, zonder commentaar. De Raad vond deze gang van zaken niet correct, en stuurde hem terug naar de CNE met de vraag om een uitspraak. Op 3 januari verwierp de CNE de Renamo klacht met als argument dat hij te laat was ingediend. De Raad sloot zich daarbij aan.

Hoewel dit formeel klopt, had ze – gezien het aantal en de ernst van de klachten – ook dezelfde flexibiliteit kunnen betrachten die de CNE genoot toen ze de uitslag te laat bekend maakte, zonder reprimandes.

Lokale waarnemer

Hier wreekt zich de samenstelling van alle kiesorganen door vertegenwoordigers van politieke partijen op basis van hun percentage in het parlement. Dit betekent immers dat Frelimo, die zodoende overal een meerderheid heeft, eenzijdig alle beslissingen kan nemen. In het openbare debat dat na de verkiezingen is losgebarsten noemt Aliamisse Mundulai het gedrag van de CNE-leiding “bizar en arrogant, ja zelfs crimineel”. Ze vindt het moeilijk te geloven, alle desorganisatie en fraude in aanmerking nemend, dat er geen institutionele samenzwering was om een bepaald resultaat te verkrijgen. Mundulai windt zich vooral op over de internationale gemeenschap, die de verkiezingen heeft geaccepteerd ondanks alle fraude en geheimzinnigheid. “Frelimo heeft in het verleden een grote wendbaarheid laten zien om tegemoet te komen aan de belangen van de internationale gemeenschap, daarom heeft deze geen belang bij een machtswisseling”, aldus de academica. Het is een feit dat, nog voor de nieuwe president was ingezegend en een nieuwe regering was aangesteld, de Europese Unie al 200 miljoen euro toezegde aan begrotingssteun tot 2007, een verhoging met 75 % ten opzichte van eerdere beloftes.


Het volk als gijzelaar

“Een roofdierelite en een groep criminelen hebben de staat in een houdgreep genomen en gebruiken het volk als gijzelaar van hun belangen”, zo stelt de econoom Roberto Tibana in een bijdrage aan de discussie. Hij geeft toe dat Frelimo wordt geholpen door de politieke inefficiëntie van zijn directe tegenstander. “Renamo heeft zich veel te laat gerealiseerd dat zijn macht, vroeger gebaseerd op militaire controle van delen van het land, allang is uitgehold. In plaats van de dialoog te zoeken met de bevolking, nieuwe ideeën te ontwikkelen en een geloofwaardig alternatief te bieden voor de huidige, autocratische manier van regeren en de corruptie, heeft Renamo op zijn lauweren gerust.” Frelimo daarentegen, “die slechts door de nodige acrobatiek de verkiezingen van 1999 heeft gewonnen”, heeft slim gebruik gemaakt van de politieke macht door condities te scheppen voor een langdurige hegemonie. Ze heeft een middenklasse gecreëerd, bestaande uit loyale ambtenaren (op straffe van ontslag) en een zakenelite die strakke banden heeft met de partij en haar van financiële middelen voorziet. Tibana merkt fijntjes op dat Frelimo voor de verkiezingscampagne 10 miljoen dollar ter beschikking had, terwijl Renamo het moest doen met een schamele 200.000 dollar uit de staatskas.

De socioloog Elisio Macamo geeft nog een andere reden voor de zwakte van de oppositie. “Onze oppositie is er nooit in geslaagd de woordvoerder te zijn van duidelijke belangengroepen, zoals vakbonden, boeren of werkgevers. Het is een oppositie zonder maatschappelijk anker”. Als voorbeeld geeft hij het ontbreken van maatschappelijke steun voor Renamo’s eis om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Ook Macamo signaleert het lage niveau van inhoudelijk debat in de verkiezingscampagne. Hij pleit voor een actievere deelname van intellectuelen aan de politieke discussies.

“Mozambique is van alle Mozambikanen”, onderstreept Tibana. En hij waarschuwt: “Diegenen die vandaag worden buitengesloten, zullen gaan vechten voor hun rechten. En dat is de meerderheid, dat zijn de armsten en die hebben erg weinig te verliezen in een verarmde maatschappij als de onze”.

Zie ook deze discussie blog

< 21 dec	uitslagen
Nieuws | Uitslagen | Waarnemingsmissies | Achtergronden