Slachtoffer in de concentratiekampen. Bekend geworden als Lizzy van Zyl

"Ik ben zo gelukkig nadat ik twee jaar in eenzame opsluiting heb door-gebracht", liet mevrouw de kranten weten.
Toegegeven, zo'n scheiding is niet leuk, maar eenzame opsluiting, dat is toch iets heel anders. Je had toch maar één hoorzitting van de Waarheidscommissie hoeven bij te wonen, om te weten hoe anders. Afijn, zelfmedelijden.

Of neem Pik Botha, ooit apartheidminister van Buitenlandse Zaken, die mij vorig jaar wild gebarend toeschreeuwde: "Zeventwintigduizend Afrikaner vrouwen en kinderen zijn er in die kampen omgekomen. Als dat niet gebeurd was, waren we nu met twee miljoen meer geweest!" Inmiddels zijn de historici het erover eens dat een al even substantieel aantal zwarten de oorlog niet overleefde, en dat het aan de getalsverhoudingen dus weinig veranderd zal hebben. En wat dan nog? Verraadt Botha's hartenkreet een diep verscholen verlangen om ooit eens in de meerderheid te zijn?

	concentratiekamp [ South African War virtual library ]

Ook F.W. de Klerk lijkt een licht trauma nog niet te hebben overwonnen. Bij een bezoek van de Britse koningin, enkele jaren geleden, werd hem na een ontvangst gevraagd wat hij zoal met Hare Majesteit besproken had.

"Ik heb haar verteld dat mijn grootmoeder in een Brits concentratiekamp om het leven is gekomen", aldus een immer grijnzende De Klerk, die enkele jaren eerder een dramatische appel aan de zwarte meerderheid had gedaan om het - nog zo recente - verleden te vergeten.

Dat de oorlog iets stukgemaakt heeft tussen Brit en Boer is duidelijk. Men vond elkaar in later jaren weliswaar in een soort strategische alliantie tegen die swart gevaar - waarbij de eerste het racisme een tikkeltje 'beschaafder' beleed dan de laatste -, maar echt klikken deed het nooit. De huidige angst voor de ondergang van het Afrikaans als taal in het nieuwe Zuid-Afrika is vermoedelijk mede een gevolg van het besluit van Lord Milner, kort na de Boerenoorlog, om onderricht in de moedertaal aan Afrikaner kinderen te verbieden. Men moest Engels worden. De Britten deden wat het ANC nooit zal durven, als ze het al wil. Een houding van: weg met de boerewors en nu verplicht sandwiches eten, die getuigt van een diepe geringschatting van de Afrikaners. Het Afrikaans kent een simpel begrip voor zoveel arrogantie. Britten zijn soutpiele: het ene been in de Britse Gemenebest, het andere in Afrika, en de piele hangen ertussen in de Atlantische Oceaan. Met andere woorden: men houdt alle opties open, men hoort nergens. Wat telt is het eigenbelang.

En dan is er het zelfvertrouwen, voor de omwenteling in 1994 al even karakteristiek voor de Afrikaner. Kom, ons maak 'n plan. Want dat handjevol boerenrouwdouwers hield het wel bijna drie jaar vol tegen de Britten, die toen de oorlog in oktober uitbrak, er zeker van waren voor kerstmis orde op zaken te hebben gesteld. Het liep anders - zo anders dat de nederlaag die de Boeren uiteindelijk leden een voorbode van victorie bleek. Al vijf jaar na de oorlog waren Transvaal en Oranje Vrijstaat weer onder Afrikaner bestuur; enkele decennia later veroverde de Nationale Partij het landsbestuur (en voerde apartheid in).

	Het vrouwenmonument te Bloemfontein (1913)